امروزه با اصطلاح "NGO" بسیار مواجه شده و جایگاه رفیع و تأثیر ژرف آن را در روابط ملی و بین‌المللی مشاهده می‌كنیم.
"NGO" مخفف اصطلاح انگلیسی "non–governmental organization" بـه معنـی سازمان غیردولتی اسـت. در زبان فارسی واژه «سازمان مردم نهاد» با اختصار «سمن» انتخاب شده است. در تمام این نوشتار واژه «سمن» را به معنای سازمان‌های مردم‌نهاد به كار می‌بریم. هرگونه داوری در خصوص سازمان مردم‌نهاد و نقش اجتماعی آن در گرو تعریف آن است.
مؤلفه‌های ساختاری سازمان‌های مردم نهاد "NGO"
1. گروه اجتماعی
مهمترین مقوله سازمان‌های مردم‌نهاد هویت اجتماعی آنها اسـت. چنین سازمان‌هایی لزوماً ساختار یك گروه اجتماعی را دارا هستند. اگرچه در آغاز ممكن است سمن به وسـیله یك فرد ابداع گردد اما حتی تأسیس آن نیز ماهیت جمعی دارد. منظور از اینكه سازمان‌های مردم نهاد، بخش مهمی از جامعه مدنی هستند با توجه بـه همین هویت جمعی آنها است.
از آنجاكه توجه به این امر نقش اساسی در فهم مسئولیت‌های اخلاقی و ارزش‌ها و ملاک‌های اخلاقی دارد و گرایش و عملكرد اخلاقی گـروه اجتماعی بسی پیچیده‌تر از عملكرد اخلاقی فرد است، به توضیح و تشریح بیشتر و دقیق‌تر مفهوم گروه اجتماعی و نیز جامعه مدنی می‌پردازیم.
منظور از گروه اجتماعی مجموعه‌ای از افراد است كه به شیوه‌های متنوع و منظم با یكدیگر كنش متقابل دارند. گروه‌ها ممكن است از مؤسسات بسیار كوچك تا سازمان‌های بزرگ یا جوامع را دربرگیرند. صرف‌نظر از اندازه گروه، یك ویژگی تعیین‌كننده آن آگاهی اعضاء گروه از هویت مشترک است.
بیشتر زندگی ما در روابط گروهی می‌گذرد به‌‌طوری‌كه در جوامع امروزی اكثر مردم به انواع گروه‌های مختلف تعلق دارند. از آنجا كه داشتن روابط و تأثیر و تأثرات متقابل و آگاهی از یك هویت جمعی از مؤلفه‌های اصلی گروه‌های اجتماعی است. لذا این گروه‌ها فراتر از هر نوع تجمع یا گروه‌بندی‌های اجتماعی و جمعی متداول از اما جامعه مدنی از جمله گروه‌بندی‌های آماری هستند.
درباره مفاهیمی كه اخیراً مورد توجه و بحث قرار گرفته‌اند، اختلاف نظرهای متعددی وجود دارد، اما تمام این دیدگاه‌ها اتفاق نظر دارند كه:
جامعه به حوزه فعالیت‌های عمومی تعلق دارد، نه خصوصی یا شخصی و در چهارچوب قـوانین موجود عمل می‌كند.
به این معنا که بیشتر مشاركت‌های داوطلبانـه در امـور عمومی از جمله ارتباطات جمعی، اصناف حرفه‌ها و اتحادیه‌ها اتفاق می‌افتند.
جامعه مدنی بخش میانی جامعه و رابط بخش خصوصی و دولت می‌باشد و نحوه فهم، تفسیر و آشنایی با ظرفیت‌های مثبت و منفی آن، تأثیر به‌سزایی در عملكردهای جمعی داوطلبانه از جملـه سمن دارد.
2. سازمان
تلاش جمعی هدفمند با تقسیم كار و مسئولیت، مهمترین مؤلفه سازمان مردم‌نهاد است. در اینجا منظور از سازمان، مفهوم رایج در دانش مدیریت است:
سازمان، دارای شخصیت حقوقی با آرمان، اهداف، اساسنامه، سـاختار، شـرح وظـایف و منابع انسانی مشخص می‌باشد. بنابراین فعالیت سمن عمدتاً در قالب سازمان انجام می‌شود.
سمن، سازمانی با شخصیت حقوقی مستقل است كه بنابر شرایط و مقتضیات و نیازهای خود دارای قانون‌مندی و اساسنامه مدون است و در چارچوب قوانین موضوعه كشور و مفاد آیین‌نامه‌های اجرایی.
با این حال سمن برخلاف دولت‌ها مشمول قـوانین، فعالیت می‌نماید، البته بین‌المللی نیستند به استثنای جمعیت صلیب سرخ كه مشمول كنوانسیون ژنو می‌باشد.
شورای اروپا، پیش‌نویس كنوانسیون اروپا در مورد به رسمیت دانستن شخصیت حقوقی سازمان غیردولتی بین المللی را در سال 1986 تهیه نمود كه پایه حقوقی بـرای حضور و فعالیت سمن‌ها در اروپا محسوب می‌شد.
همچنین بند یازده كنوانسیون حقوق بشر اروپا مبنی بر حقوق آزادی در همكاری و ارتباطات، اصل اساسی و بنیادی برای سمن‌ها به حساب می‌آید.
در هر سازمان دو تحلیل را باید مدنظر قرار داد:
تحلیل اركان سازمان و تحلیل محیطی آن
اخلاقی‌سازی سمن بدون این دو تحلیل قابل تحقق نیست.
تحلیل ارکان سازمان
ارکان سازمانی بر اساس مدل لیویت عبارتند از : منابع انسانی، شرح وظایف، فناوری و ساختار سازمانی
پس توجه به هویت سازمانی سمن این اركان را یادآوری می‌کند و منظور از اخلاقی بودن سمن صرفاً اخـلاق‌ورزی منابع انسانی نیست، بلكه سایر اركان نیز باید اخلاقی باشند.
تحلیل محیطی سازمان
تحلیل دوم در سازمان، شناخت و تحلیل محیط است زیرا اخلاقی بودن به معنای مسئولیت‌پذیری سازمان در قبال همه عناصر محیط است.
هر سازمان دارای دو محیط اسـت. محیط درونی كـه شامل منابع انسانی مدیران، سهام داران و مؤسسان می شـود و محـیط دوم، محـیط بیرونی است. یعنی هر عنصری است كه به نحوی بر سازمان مؤثر و یا از آن متأثر است.
محیط بیرون شامل عناصر فراوان مانند مصرف‌كنندگان، تأمین‌كنندگان، رقبا، دولت، رسانه‌های گروهی و... می‌شود.
تأمل در هویت سازمانی سمن در شناخت معیارهای اخلاقی آن اهمیت فراوان دارد. زیرا سازمان‌های مردم نهاد از آن جهت كـه سـازمان هستند و به عنوان شخصیت حقوقی مؤثر در جامعه از مسئولیت‌های اجتماعی برخوردارند و لذا برای ایفای این مسئولیت باید واجد معیارهای اخلاقی خاصی باشند.
سازمان‌های مردم‌نهاد بـه دلیل اینكه به منزله سازمان از شخصیت حقوقی برخوردارند بـا عوامل مختلفی در تأثیر و تأثرند و لذا مانند هر سازمان دیگر دارای دو محیط درونی و بیرونی اند. توجه بـه این امر در مسأله مهندسی ارزش‌ها در چنین سازمان‌هایی اهمیت فراوان دارد.
3. هویت غیردولتی
مشخصه اصلی سازمان‌های مردم نهاد، در غیر دولتی بودن آنها است. مفهوم غیردولتی، می‌تواند معانی متعددی داشته باشد، ولی به طور عام به این معنی است كه این سازمان‌ها بخشی از دولت یا زیرمجموعه‌هایی از ساختار و سازمان‌های دولتی محسوب نمی‌شوند و می‌بایست از هرگونه دخالت و كنترل مستقیم دولت دور باشند.
اگرچه سمن می‌تواند با دولت‌ها، در سطح ملی و بـین‌المللی، مراودت فعال و تعامل دوسویه داشته باشد و حتی در مواردی از دولت كمک‌های مالی دریافت كند، ولی همچنان غیردولتی به شمار می‌آید.
حمایت دولت از سمن وظیفه اخلاقی دولت است، با اینحال نحوه ارتباط اینگونه سازمان‌ها با دولت از رابطه سازمان‌های دولتی با یکدیگر، متفاوت است. ممكن است سازمانی با ساختار مردم نهـاد، در مواردی در جهت تكمیل و ارتقای سیاست‌های دولت فعالیت كند، تا جایی‌كه گاهی این گونه سازمان‌ها «GONGO» به معنی NGOهای سازمان‌یافته توسط دولت‌ها نامیده می‌شوند و در عین اینكه زیرمجموعه‌ای از ساختار دولتی نیستند ولی تحت نظارت دولت قرار می‌گیرند و در تدوین برنامه و سیاست‌گذاری از استقلال تام برخوردار نیستند. اینگونه سازمان‌ها را به معنای دقیق كلمه نمی‌توان سازمان مردم‌نهاد نامید.
تعبیر دقیق مردم‌نهاد این گونه سازمان‌ها را به دلیل اینكه بـه وسیله دولت تأسیس و حمایت می‌شوند از تعریف سازمان‌های مردم‌نهاد بیرون می‌كند.
سـازمان‌های مردم‌نهاد، گاهی نیز موضعی انتقادی در برابر سیاست‌های دولت گرفته و خود بسته به اهدافشان سیاست‌ها و راهكارهایی را تعریف و تعقیب می‌نمایند.
4. حیثیت تعاون
مهمترین حیثیت سمن بـه اصل همكاری، یادگیری و مشاركت در آن مربوط است.
رابطه حاكم بر مناسبات درونی سازمان مردم‌نهاد، یاری یكدیگر در تحقق آرمان واحد است. در بیان مؤلفه دیگر تعریف سمن به ایـن آرمان اشاره خواهد شد. مشاركت مهمترین قوام سمن است كه اساساً پیدایش و ماندگاری آن البته را رقم می‌زند.
مشاركت در سمن از گونه‌ی مشاركت مدنی است. مراد از حیثیت تعاون در سمن این نیست كه سمن را متعلق به بخش تعاون به عنوان یكی از بخش‌های سه‌گانـه نظام اقتصادی ایران [بر مبنای اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی] دانست. تفاوت حیثیت تعاونی سمن با شركت‌ها و بنگاه‌های تعاونی به معنای رسمی كلمه را در مؤلفه پنجم سازمان بیان می‌كنیم.
5. جهت‌گیری غیر انتفاعی
مفهوم غیر دولتی بودن ممكن است این توهم را پیش آورد كه چنین سازمان‌هایی هویتاً به بخش خصوصی تعلق دارند.
چهارمین مقوله سازمان‌های مردم‌نهاد تمایز آنها از بخش خصوصی است. سازمان‌های خصوصی غالباً به كسب و كار تعلق دارند و برخی از آنها فراتر از كسب و كار معطوف به سودآوری، به حرفه در مفهوم دقیق كلمه می‌پردازند مانند سازمان های بهداشتی و درمانی در بخش خصوصی.
اما سازمان‌های مردم‌نهاد غالباً اهداف كسب و كارانه و یا حتی حرفه‌ای را دنبال نمی‌كنند. بـه همین دلیل تعبیر «سازمان مردم نهاد» دقیق‌تر از «سازمان غیردولتی» است.
امروزه واژه غیر انتفاعی از جمله واژه‌هایی است كه مورد ستم واقع شده‌اند و مفهوم ژرف خود را از دست داده‌اند. جهت‌گیری غیر انتفاعی مقوله مهمی در هویت سازمان‌های مردم‌نهاد است. این سازمان‌ها به جای جهت‌گیری كسب‌و‌كار و سودگرایی بـه مبارزه بـا فساد اخلاقی در جامعه بـه ویژه در حرفه‌ها و یا تلاش در راه توسعه اجتماعی و ارتقاء سطح رفاه، بهداشت، امنیت روانی جامعه و یا سیاره می‌پردازند.
منبع: کتاب «اخلاق در سازمان‌های مردم نهاد»
نویسندگان: دكتر احد فرامرز قراملكی – زينب سالاری
دیدگاههای بازدیدکنندگان
ناشناس
سلام. در صورت امکان شماره.. تماس و ادزس را اعلام فرمائید
1383 روز پیش ارسال پاسخ