چكیده

خیر در فضای فیزیكی و حقیقی زندگی انسان، سنتی دیرینه است. اما امروزه با ظهور فضای مجازی (سایبر) در سطح فردی و اجتماعی مصادیق متعددی از خیر ظهور كرده است.
فرامتغیرهای این فضا، خیر را در سطح فردی و اجتماعی توسعه داده و مرزهای آن را گسترش داده‌اند.
شواهد متعددی وجود دارد كه بیانگر این است كه امور خیریه در فضای مجازی در كشور ما متناسب با تحوالات این فضا گسترش نیافته است. هرچند نتایج پژوهش نشان می‌دهد كه خیر در فضای مجازی از سوی افراد گسترش یافته است اما آنچه كه خیر را به صورت همگانی و برای همگان محقق می‌كند، خیر اجتماعی در فضای مجازی است كه فاینانس (تأمین منابع مالی) اجتماعی و كارآفرینی اجتماعی، مصادیقی از اینگونه امور خیریه هستند.

مقدمه

زمانیكه فضای فیزیكی بر زندگی بشر حاكم بود طبیعی است كه امور خیریه و نیكوكاری نیز در آن فضا صورت می‌گرفت. حال كه علاوه بر فضای فیزیكی، فضای مجازی هم بر زندگی بشر سایه افكنده است باید وضعیت امور خیریه نه تنها در فضای مجازی بلكه در دو فضایی (امتداد امور خیریه از یک فضا به فضای دیگر) هم بررسی شود.
هدف از این پژوهش، تبیین مفهوم خیر در فضای مجازی و امتداد آن از فضای فیزیكی و ذهنی به آن فضا، نوع شناسی اشخاص حقیقی و حقوقی، ابزارهای فضای مجازی و سپس شناسایی راهبردهایی در حوزه خیر فردی و اجتماعی برای گسترش امور خیریه در فضای مجازی است. بنابراین به چهار سؤال اصلی و پاسخ داده خواهد شد:  

1- امتداد امور خیریه از فضای فیزیكی به مجازی و بالعكس چگونه است؟
2- نوع شناسی افراد حقوقی (سازمان ها) و حقیقی در امور خیریه فضای مجازی كدامند؟
3- ابزارهای فضای مجازی برای گسترش امور خیریه در فضای مجازی چه هستند؟
4- چه راهبردهایی برای تحقق خیر فردی و اجتماعی در فضای مجازی وجود دارد؟

مقاله

امروزه فضای مجازی هم فرصت‌ها و هم تهدیداتی را پیش روی بشریت قرار داده است. هرچند تهدیدات آن امروزه در فضای كشور باعث نگرانی‌هایی شده است اما در هر صورت شرایط برای امور خیر و نیكوكاری بسیار فراهم است. این مقاله جنبه بهره برداری از فرصت های فضای مجازی را در امور خیریه بررسی می كند.
خیرِ اجتماعی در فضای مجازی به معنای بهره‌برداری از روش‌ها و فنون نوین فضای مجازی در توسعه و گسترش خیر در حوزه‌های مختلف اجتماعی است. خیر اجتماعی صرفاً به معنای راه‌اندازی سازمان‌ها برای امور خیریه نیست بلكه هدف باید به صورت اجتماعی محقق شود.
خیر اجتماعی می تواند حتی از سوی یک فرد كارآفرین در فضای مجازی صورت گرفته تا بحث مربوط به فاینانس اجتماعی و تأمین مالی جمعی و...
امور خیریه و نیكوكاری در محیط مجازی به مراتب گسترده‌تر از فضای فیزیكی است. حتی در مواردی خیر به مثابه بی‌نهایت خیر است یعنی امر خیر یک حالت پویایی داشته و مرتباً در فضای مجازی رویش دارد. زیرا با وجود فرامتغیرهای فضای مجازی اگر خیر در فضای مجازی رخ دهد، افراد بی‌شماری در مكان‌ها و زمان‌های مختلف از آن ممكن است بهره مند شوند.
اگر خیر به صورت یک كالای مجازی و قابل مشاهده یا دانلود باشد پایگاه‌های اطلاعاتی و موتورهای جستجو آن را در پایگاه‌های خود ثبت كرده و برای آیندگان نیز قابل نمایش خواهد بود. عاملی هشت خصلت یا فرامتغیرهایی همچون سرعت، فراگیری، دسترسی دائم، فرازمانی و فرامكانی، جهانی بودن، سیال بودن و تشدید واقعیت و چندرسانه‌ای بودن را برای فضای مجازی بر می‌شمارد كه همه چیز را تحت تأثیر قرار می‌دهند.  

نوع شناسی افراد حقوقی (سازمان‌ها) و حقیقی در امور خیریه فضای مجازی

الف- سازمان‌های کاملاً برخط
ب- سازمان‌های ترکیبی
ج- سازمان‌های سنتی

ابزارهای فضای مجازی برای گسترش امور خیریه در فضای مجازی

موبایل و شبكه‌های پیامك رسانی:
جذب امور خیریه و انتشار و آگاهی رسانی از طریق شبكه موبایل و فناوری‌های سیّار از طریق تولید نرم افزارهای مرتبط و نشر آن در فضای مجازی.

خیر در شبكه‌های اجتماعی:
ایجاد حساب‌های كاربری مؤسسات و افراد خیر در شبكه‌های اجتماعی و جذب مخاطبان امور خیریه در این فضا، نشر محتواهای دیجیتالی در این فضاها.

طراحی پایگاه‌های اطلاع رسانی و وبسایت‌ها:
طراحی وبسایت‌های مختلف هم برای اطلاع‌رسانی و گردآوری امور خیریه در فضای مجازی، طراحی پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و كمک به جامعه به روش‌های مختلف.

ایجاد دانشگاه‌های آنلاین و برخط:
عرضه دانش دانشگاهی از طریق دانشگاه‌های آنلاین به مخاطبان همچون مكتب خونه و ویروس كه اقدام به عرضه دوره‌های آموزشی دانشگاهی برای متقاضیان می‌كنند.

خدمات شهروندی از طریق دولت الكترونیكی:
امور خیریه در فضای مجازی می تواند از طریق دولت‌ها نیز صورت گیرد. دولت‌ها هم می‌توانند به شهروندان و هم به سازمان‌های خیریه و هم به سایر دولت‌ها كمک كنند.

خدمات خیریه از طریق تجارت الكترونیكی:
این بخش از امور خیریه مربوط به كارآفرینی در فضای مجازی و همچنین حمایت‌های مالی در راستای راه‌اندازی تجارت اینترنتی می‌شود.

بازی‌های رایانه‌ای:
ترویج امور خیریه و وقف از طریق طراحی بازی‌های رایانه‌ای و همچنین تولید بازی‌های رایانه‌ای سالم برای جامعه از طریق جذب منابع مربوط به امور خیریه.

پیشنهاد مطالعه : «خیریه‌ها و لزوم رصد فضای مجازی»

نتایج و پیشنهادات

نتایج حاصل نشان می‌دهد كه فرصت‌های رشد و توسعه امور خیریه در فضای مجازی زیاد بوده و حتی مصادیق جدیدی از امور خیریه را می‌توان در این فضا شناسایی كرد. با توجه به ضریب نفوذ اینترنت و بهره‌برداری بیش از 80 درصد جامعه از آن، ضرورت فعالیت جدی در فضای مجازی برای تحقق امور خیریه بیش از پیش احساس می شود.
بر اساس نتایج بدست آمده می‌توان گفت كه ابتدا لازم است مصادیق متعدد امور خیریه در فضای مجازی شناسایی شده و بعد از آن سازمان‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی راهبردهایی را برای بهره برداری از این فضا تدوین كرده و با توجه به ابزارهایی كه در این فضا وجود دارد اقدام به عملیاتی سازی امور خیریه در فضای مجازی كنند.

منبع : مقاله «نیکوکاری مجازی: راهبردهای تحقق خير فردی و خير اجتماعی در فضای مجازی»، نویسنده: دکتر رضا بنی اسد، اولین همایش ملی خیر ماندگار  (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)، بنیاد خیریه راهبری آلاء، 1و2 اسفندماه 1395