کاشت سبزه برای نوروز و جایگاه آن در سفره هفت‌سین قدمتی دیرینه دارد. ایرانیان از دیرباز هر سال پیش از نوروز چند نوع سبزه می‌کاشتند و معتقد بودند این رسم شگون دارد چراکه سال نو با سبزی و سرسبزی آغاز می‌شود.
در ایران باستان هم رسم بر این بود که ۲۵ روز پیش از نوروز در کاخ پادشاهان، دوازده ستون از خشت خام برپا می‌کردند و بر هرکدام یک نوع غله می‌کاشتند و معتقد بودند اگر سبزه‌ها خوب رشد کنند، سال پربرکتی خواهد بود و از قدیم خانواده‌ها سبزه‌ها را در تا روز ۱۳ فروردین نگه می‌داشتند و زمانی‌که برای سیزده‌بدر از خانه بیرون می‌رفتند، آن را در آب روان رها می‌کردند.
پویش «نوروز بدون اسراف» و «هر ایرانی یک نهال»
چندی پیش گروهی در شبکه‌های اجتماعی پویشی به نام «هرایرانی یک نهال» را راه انداختند که در آن از شهروندان خواسته می‌شد، جای سبزه عید یک نهال بکارند و با هشتگ #نوروز_بدون_اسراف و #هرایرانی_یک_نهال دلایل مخالفت و پیشنهادات و انتقادات خود را درباره کاشتن یا نکاشتن سبزه، اعلام می‌کردند.
البته هریک از افراد و منتقدین از زاویه‌ای خاص به موضوع نگریسته‌اند. عده‌ای مانند بانیان کمپین‌های حفاظت محیط‌زیستی به جلوگیری از هدررفتن گندم و آب توجه می‌کنند و اینکه با تمام شدن تعطیلات عید سبزه‌های گره زده در طبیعت رها شده منجر به آلودگی آب‌ها و محیط خواهند شد.
عده‌ای دیگر نیز از زاویه فرهنگی-تاریخی به قضیه می‌نگرند و در پی حفظ سنت‌ها و آداب و رسوم زیبای ایرانی از کاشت سبزه دفاع می‌کنند.
گروه آخر نیز با طرح این سوال که چرا این حجم ناچیز (در مقایسه با سایر اتلافات) تا این حد مورد توجه قرار می‌گیرد؟ و چرا نسبت به حجم بزرگ اتلاف ها واکنشی نشان داده نمی‌شود؟ از پیشنهادهای ذکر شده در بالا حمایت نمی‌کنند.
البته نمی‌توان به فعالان محیط‌زیست و حتی سایر منقدان خُرده گرفت. شاید نظرات هر کدام از این گروه‌ها تا حد زیادی درست باشد. اما به‌طور کلی ما اعتقاد داریم از هر نگاه و سنت و شیوه‌ای باید نکات مثبت آن را دریافت و اجرا کرد.
جلوگیری از اسراف، هر اندازه هم که کم باشد، کار پسندیده‌ای است و در کل می‌تواند گام کوچکی باشد برای توسعه و گسترش فرهنگی زیبا و حفظ سنت‌ها در کنار توجه به محیط اطرافمان.
پیشنهاد مطالعه:
هنوز مرددی که سبز بکاری یا نه؟!
اگر شما هم هنوز در دودلی سبز کردن سبزه عید هستید و از طرفی نگران دور انداختن آن در روز ۱۳ فروردین، شاید بد نباشد بدانید که چند سالی است که ستادهای محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری‌ها در شهرهای مختلف ایران در غرفه‌های خاص برخی از پارک‌ها، سبزه شهروندان را تحویل می‌گیرند و آنها را بازیافت و به کود تبدیل می‌کنند. پس دیگر برای سبز کردن سبزه عید عذاب وجدان نداشته باشید.
بهترین فرصت برای سبز کردن سبزه نوروز
حتماً برای شما هم پیش آمده که می‌خواهید سبزه سبز کنید ولی نمی‌دانید چه چیزی بکارید؟ و چه زمانی برای اینکار بهتر است تا روز 13اُم فروردین سبزه‌ای زیبا داشته باشیم. پس حتما اینفوگرافیک زیر را مطالعه و با دوستان و اطرافیان خود هم به اشتراک بگذارید.
پیشنهاد صاحبنظران زیست‌محیطی
«حسین آخانی» استاد دانشگاه تهران و گیاه‌شناس
«حسین آخانی»، سبز کردن سبزه را سنتی بسیار خوب و محیط‌زیستی می‌داند و معتقد است: «از آنجا که بسیاری از خانواده‌ها به علت زندگی شهری دیدن رویش گیاه را تجربه نمی‌کنند؛ این کار باعث می‌شود افراد به خصوص کودکان روند رشد گیاه را از نزدیک ببینند، به ویژه اگر خودشان آن را بکارند نه اینکه از بیرون سبزه بخرند.»
وی افزود: «چند سالی است دیده می‌شود که افرادی می‌گویند برای سبز کردن سبزه بهتر است به جای گندم و دیگر بذرها از نهال میوه‌های مختلف از جمله مرکبات استفاده شود که ایده علمی و منطقی نیست، آنها این حرف را در راستای صرفه‌جویی آب و بذر مطرح می‌کنند، اما باید بدانیم میزان برنجی که روزانه در ته بشقاب افراد باقی می‌ماند و دور ریخته می‌شود، بسیار بیشتر از این است که مقداری بذر کاشته شود.»
این گیاه‌شناس ادامه داد: «ضمن اینکه کاشت بذر و سبزه یک نوع فرایندی است که به آن می‌گوییم «تَرسیب کربن»، یعنی اینکه سبزه می‌تواند مقداری از دی اکسید‌کربن (CO2) را جذب و به ماده آلی تبدیل کند. بنابراین مخالفت با این کار منطقی به نظر نمی‌رسد و انجام آن بسیار هم پسندیده است.
«آخانی» گفت: «اما مساله این است که افراد بعد از 13 به در (روز طبیعت) سبزه‌ها را در خیابان، جوی آب و دشت به حال خود رها و مانند پسماند با سبزه برخورد می‌کنند که این مساله با اولین باران موجب آب‌گرفتگی معابر می‌شود و هم اینکه چهره آن منطقه را نا‌زیبا می‌کند.»
وی تاکید کرد:
«سبز کردن سبزه، به خودی خود نه تنها مشکلی ندارد بلکه اگر از بذرها و گونه‌هایی استفاده شود که برای طبیعت مشکل‌ساز نباشند، به محیط‌زیست آسیب نزنند و به گونه‌ای وارد چرخه طبیعت شوند، کار بسیار پسندیده و نشاط‌آوری است.»
استاد دانشگاه تهران تاکید کرد: «فضای مجازی پر شده از یک سری حرف‌های غیر‌کارشناسی و گاه احساساتی، بارها گفته‌اند وقتی به بیابان می‌روید، بذر در جیب داشته باشید و در طبیعت بریزید این افراد نمی‌دانند این یک کار غیر علمی و غیر عقلانی است.»
وی ادامه داد: «درباره سبزه سبز کردن نیز حرف‌های زیادی در فضای مجازی رواج یافته است، اما شما سبزه بکارید و هم‌زمان نهالی هم در باغچه بکارید این دو کار با هم مغایرتی ندارد، اما باید دقت داشته باشیم که هر نهالی در هر نقطه‌ای از کشور رشد نمی‌کند مثلا نارنج و پرتقال، مناسب آب و هوای تهران نیست. بلکه به جای آن می‌توانند انگور بکارند اما نباید سنت دیرینه سبزه سبز کردن را کم‌رنگ کنیم.»
وی تاکید کرد که:
«باید سنت‌ها حفظ شود و در کنار آن هرکسی اگر خواست بذری بکارد مشکلی وجود ندارد، اما باید دقت شود که بذرِ مناسب هر اقلیم انتخاب شود، مثلا گیاه مهاجم و آسیب‌زا نباشد.»
آخانی به شهروندان پیشنهاد کرد انواع بذر سبزی خوردن مانند شاهی را سبز کرده و در هفت‌سین قرار دهند و درصورت تمایل، بعد آن را مصرف کنند. وی اظهار داشت: «در بسیاری از کشورها افراد مقابل منازل خود باغچه دارند و با طبیعت به طور مستقیم در ارتباط هستند، اما متاسفانه زندگی آپارتمان‌نشینی تحمیلی، این گونه فضاهای زیبا را از ما گرفته است. بنابراین سبز کردن سبزه فرصتی خوب هر چند کوتاه برای نزدیک شدن به این فضاست، پس بهتر است آن را حفظ کنیم.»
استاد دانشگاه تهران درباره میزان آب مصرفی برای کاشت سبزه گفت: «میزان آبی که برای سبز کردن گندم و حبوبات در یک بشقاب استفاده می‌شود در نهایت یک لیوان آب است، بهتر است آن افرادی که معتقدند با این کار آب هدر می‌رود در حمام و یا دستشویی آب کمتری مصرف کنند.»
وی تاکید کرد: «آبی که در نهایت به سبزه تبدیل شود هدر رفت آب نیست، آبی هدر رفت است که وارد سیفون و فاضلاب شده و یا تبخیر می‌شود یا با آن حیاط منزل و حتی پیاده‌رو را جارو می‌کنند، در واقع هزاران برابر آب مورد نیاز آن سبزه‌ای است که برای هفت‌سین سبز می‌شود.»
آخانی گفت: «اصولا آب، حق گیاه است اگر ما انسانها با استفاده بی‌رحمانه آب را هدر می‌دهیم در واقع حق گیاه را گرفته‌ایم و اگر یک لیوان هم به گیاه بدهیم اتفاقی نمی‌افتد.»
وی اظهارداشت: «کاشت سبزه یک سنت بسیار محیط‌زیستی است و مخالفان با آن می‌توانند این کار را نکنند اما نمی‌توانیم سبزه را از مردم بگیریم، به نظر من عید نوروز فرصت بسیار خوبی برای آشنایی بیشتر مردم با محیط‌زیست است، چون بهار و فصل رویش است و مردم در این فصل طبیعت‌گرایانه به سفر می‌روند.
آخانی گفت: «استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی و کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی که بلای طبیعت ما شده و حجم زیادی آب پنهان در خود دارد، منافعش بسیار بیشتر از نکاشتن سبزه است.»
«احسان میرزایی» کنشگر محیط زیست
«احسان میرزایی» کنشگر محیط‌زیست نیز در این باره به «ایرنا» گفت:
«کاشت نهال، هیچ سنخیتی با سبزه سفره هفت‌سین و آیین باستانی نوروزایرانیان ندارد.
کاشتن نهال و درختکاری، هر کدام مناسبت‌های خودشان را دارند که با توجه به اقلیم‌های متفاوت کشور در فصل خودش باید انجام شود؛
مثلا بعضی مناطق نیمه‌های اسفند و مناطق دیگر تا پایان فروردین و اردیبهشت، فصل درختکاری است که می‌توانند از نهال استفاده کنند.»
وی افزود: «در متون مختلف ادبی آیینی ما ویژگی‌هایی برای سبزه معرفی کرده‌اند. اینکه سبزه، خوراکی، ریشه‌دار و دارای جوانه باشد، چون گندم هم راحت‌تر کاشته می‌شود و همه این ویژگی‌ها را دارد از این رو مردم به سبز کردن به گندم بیشتر رغبت دارند.»
مدیر مسئول مجله گیچ ادامه داد: «با توجه به افزایش جمعیت کشور و نیاز به واردات کالای استراتژیک، گندم در دهه‌های اخیر، از سال 93 پویش «سبزی نوروز» راه‌اندازی شد، چون در گذشته بحث ردپای اکولوژیک مطرح نبود و یا کمتر مطرح بود، این پویش با هدف آشنایی بیشتر مردم با این مقوله راه‌اندازی شد.»
وی افزود: «بر این اساس میزان آب مصرفی برای سبز کردن یک کیلوگرم گندم را برآورد کردیم که بنابر اعلام سازمان‌های مرتبط، برای یک کیلوگرم گندم به طور میانگین تقریبا هزار و 100 لیتر آب مصرف می‌شود. البته این میزان نیز به نسبت شرایط اقلیمی مختلف، متفاوت است چون ارزش آب از شمال تا جنوب، شرق تا غرب کشور تفاوت دارد.»
میرزایی گفت: «این مطالب را اطلاع‌رسانی کردیم تا مردم خود درگیر مساله شوند و بدانند که برای سبز کردن یک کیلوگرم گندم، چه میزان آب مصرف می‌شود تا در روز 13 به در به راحتی سبزه‌ها را دور نریزند.»
معرفی پویش «سبزی نوروز»
«میرزایی» کنشگر محیط‌زیست ادامه داد: «در پویش «سبزی نوروز» از خرده‌فرهنگ‌های خود استفاده کردیم و پیشنهاد دادیم تا مردم به جای سبزه‌هایی که از چین وارد کشور می‌شود و یا گندم، از بذر سبزی‌های خوردنی، مثلا شاهی استفاده کنند و خود را درگیر فرایند کشت و کشاورزی کنند.»
این کنشگر محیط‌زیستی افزود: «بر این اساس افرادی که با قبول پیشنهاد ما به پویش «سبزی نوروز» بپیوندند، آموزش‌های لازم را در زمینه آب‌های خاکستری و پسماندهای تَر به آنها خواهیم داد تا بدانند که می‌توانند از آب خاکستری برای آبیاری باغچه و از پسماندهای تر، کود تولید و برای پرورش گیاهان خانگی خود استفاده کنند.»
وی تاکید کرد: «طرح این پیشنهاد برای جایگزینی سبزه نوروز نبود، بلکه برای اینکه بتوانیم از آیین‌های کهن خود در مقابل تغییرات اقلیمی و خشکسالی حفاظت کنیم، این کار را انجام دادیم تا به موازات نابسامانی‌های اقلیمی، فرهنگ خود را نیز داشته باشیم و روحیه شادابی و نشاط را میان خانواده‌ها حفظ کنیم.»
میرزایی گفت: «همچنین از همراهان خود خواستیم که سبزه‌ها را روز 13 به در دور نیندازند، بلکه در گلدان یا باغچه منزل خود بکارند تا در یک شرایط نور محیطی مناسب از آنها به عنوان سبزی خوردن که ارگانیک نیز است، استفاده کنند.»
وی درباره استفاده از نهال میوه به جای سبزه اظهار داشت: «برخی پیشنهاد می‌دهند که از نهال درختی مانند پرتقال به جای سبزه استفاده شود، در حالی‌که:
نهال یا درخت مرکبات بومی تهران، یزد، کرمان و نقاط دیگر کشور ما نیست.
مرکبات مخصوص، آب و هوای شرجی و مرطوب است که در شمال یا جنوب کشور شاهد آن هستیم و اگر کسی چنین کاری انجام دهد نه می‌تواند نهال را منتقل کند و نه در شهر خود بکارد.
میرزایی گفت: «همان نهال نیز به رسیدگی و نگهداری ویژه نیاز دارد در بحث پویش‌های درختکاری همواره به این موضوع تاکید می‌شود که اول درخت‌های بومی بکاریم، دوم اینکه فقط بحث کاشت نیست، بلکه نگهداری نیز بسیار مهم است تا نهال پا بگیرد.
آنچه در این میان، اهمیت دارد اینکه با انتخاب درست، ضمن حفظ مولفه‌های محیط‌زیستی، سنت‌های باستانی خود را نیز حفظ کرده و رواج دهیم.»
پیشنهادات ویکی‌نیکی
ویکی‌نیکی پیشنهاد می‌دهد، در کنار سبز کردن سبزه نوروز خود، به موارد زیر نیز توجه نمایید:
- برای آب دادن به سبزه‌ها از آب مصرفی چون شستن سبزی، آب کتری و...، استفاده کنیم.
- می‌توانیم به جای کاشت گندم از هسته مرکبات مثل نارنج یا پرتقال مناسب اقلیم شرجی و یا بذر شاهی و سبزیجات معطر، استفاده کنیم و پس از تعطیلات عید نیز آنها را در طبیعت یا حتی باغچه خانه خودمان کاشته و پرورش دهیم.
- بعد از 13 بدر، از سبزه عیدمان کمپوست خانگی درست کنیم.
- با همسایه‌ها و فامیل هماهنگ کرده و سبزه‌های عیدمان را پس از تعطیلات به یک کارخانه کودسازی بفرستیم.
- سبزه عیدمان را از دست فروشان بخریم، چراکه چند روز باقیمانده از سال فروش سبزه نوروز برای آنها فرصتی است برای کسب درآمد.
- سبزه‌های عیدمان را پس از تعطیلات به ستادهای محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری‌ها، مستقر در پارک‌ها تحویل دهیم.
دیدگاه خود را بنویسید