در سلسله نشستهای گروه «صد‌گنج ایران»، فعالین مدنی در سیستان و بلوچستان درباره راهکارهای فقرزدایی و توسعه سیستان و بلوچستان همفکری و گفت‌وگو می‌کنند. این نشست‌ها به همت «افشین وزیریان»، تسهیل‌گر و فعال اجتماعی و «مرتضی کاظمی»، تحلیلگر اقتصادی برگزار می‌شود.
«افشین وزیریان» مدیر یازدهمین نشست صد‌گنج، در ابتدای جلسه با توضیح اینکه تمرکز نشستهای قبلی بر عبارت "فراتر از نیت خیر" بوده است، بیان کرد: «ما همچنان و طی جلسات آتی، کنجکاوانه به مفهوم "فراتر از نیت خیر" توجه داریم و با صبر و حوصله و البته همدلانه، فعالیت‌های دولتی و اقدامات خیریه‌ها، سمن‌ها و همچنین ایده‌های کارشناسان را رصد می‌کنیم.»
«وزیریان» سپس با معرفی میهمان نشست یازدهم، دکتر «شوان صدرقاضی» (Shuan SadreGhazi)، دانش‌آموخته مدیریت نوآوری در مناطق محروم و پژوهشگر بخش تحقیقات اقتصادی_اجتماعی دانشگاه سازمان ملل، تریبون را به عنوان اولین سخنران جلسه، به وی سپرد.
«صدر قاضی» نیز در باب توسعه و فقرزدایی در مناطق مرزی، با تاکید بر توجه به اثربخشی فعالیت‌های گروه‌های حامی توسعه و فقرزدایی بیان کرد: «نبود معلم و مربی بیشترین و بزرگترین نیاز جوامع محروم هست. تربیت معلم و مربی باید در اولویت طرح‌های توسعه قرار گیرد. در اغلب کشورهای دنیا دولت‌ها زمانی که وارد بحث‌های توسعه و فقرزدایی می‌شوند، چون رویکرد چک‌لیستی دارند، اغلب برنامه‌هایشان با شکست مواجه می‌شود.
جاذبه در امور خیر را باید بسازیم، این یعنی نوآوری
«صدر قاضی» به میلیون‌ها دلار هزینه انجام شده از سوی سازمان‌ها و بانک جهانی اشاره کرد که در زمینه طرح‌های توسعه‌ای مناطق محروم هزینه شده و با شکست مواجه شده است. زیرا به عنوان مثال زمانی که توالت ساخته شده، کسی نبوده که چک کند، بعد از شش ماه چه بر سر آن توالت آمده.
نکته‌ای که مغفول مانده این است که روی تغییر عادت مردم و جامعه کار نشده است. به همین خاطر پس از مدتی توالت بدل شده به آغل. در این قضیه تقصیری هم متوجه جامعه محلی نیست، چون سازندگان دید مهندسی به ساخت آنها داشته‌اند.»
«صدر قاضی» تصریح کرد: «در ایران نیز زمان آن رسیده تا «اثربخشی» به پروژه‌هایی که در مناطق محلی انجام می‌شود، اضافه شود. نکته‌ای که در پروژه‌های توسعه باید به آن توجه شود، راستی‌آزمایی این پروژه‌هاست. ممکن است قدری هم مقاومت برای پذیرش سازوکارهای راستی‌آزمایی از سوی نهادهای مردمی و سمن‌هایی که مشغول انجام پروژه‌های توسعه‌ای هستند، وجود داشته باشند.
در جایی که پول جریان دارد، ممکن است افراد یا گروه‌هایی در صدد سودجویی برآیند و دغدغه اثربخشی اجتماعی نداشته باشند. در هر حال اگر راستی‌آزمایی نهادینه نشود، تبعاتش حتی دامن گروه‌هایی را می‌گیرد که دغدغه‌مندند و واقعا کار درست را انجام می‌دهند.»
وی افزود: «مطالبه‌گری از انجام‌دهندگان پروژه‌ها نیز باید جا بیفتد. باید شش ماه بعد یا یک سال بعد پرسید که نتیجه فلان پروژه چه شد؟
پیشنهادم این است از آنجا که سنجش اثربخشی پروژه‌ها و راستی‌آزمایی در آمریکا جلوتر از سایر نقاط دنیاست، از آموخته‌های آنجا استفاده شود. «نوآوری» مفهومی است که در فعالیت‌های خیرخواهانه به آن نیاز هست. البته که نوآوری نیاز به مدیریت دارد.»
اجرای طرح‌های پایلوت در مقیاس‌های کوچک
دکتر «شوان صدرقاضی» بیان کرد: «در مدل‌های توسعه‌ای مناطق محروم نمی‌توان یک تئوری خاص ارائه داد که همه جا قابل اعمال و نتیجه باشد. راهی که بیشتر پیشنهاد می‌شود، اجرای طرح‌های پایلوت (آزمایشی) در مقیاس‌های کوچک است. در این صورت پس از دریافت بازخوردها، می‌توان وارد مرحله بعدی طرح‌های توسعه‌ای شد.
به عنوان مثال در مناطق مختلفی از «کنیا» در زمینه افزایش شرکت کودکان در مدارس، طرحی را به صورت پایلوت اجرا کردند و متوجه شدند در مدارسی که قرص‌های ضدانگل در بین دانش‌آموزان توزیع شده است، تعداد بیش‌تری دانش‌آموز در مدرسه حضور یافته‌اند.
زیرا وجود انگل در دانش‌آموزان، اجازه نشستن در کلاس را به آنها نمی‌دهد و کلاس برای آنها قابل تحمل نیست. در صورتی‌که در حالت عادی ممکن است، گفته شود که بهبود وضعیت در کلاس‌ها یا آموزش و ایجاد انگیزه در معلمان باعث افزایش حضور دانش‌آموزان بیشتر شده است.
توزیع قرص ضد انگل یک نوآوری ساده بود که در اثر پایلوت در مقیاس کوچک به دست آمد و بسیار کم‌هزینه بود؛ بنابراین نکته این است که باید در هر جامعه محلی مطالعه صورت گیرد که مسئله و مشکلات شناسایی شوند و انجام پایلوت می‌تواند راه سریع‌تری برای نتیجه‌گرفتن از طرح‌های توسعه‌ای باشد.»
پیشنهاد مطالعه:
جاذبه را باید ساخت، این یعنی نوآوری
«صدر قاضی» اظهار داشت: «ما در طرح‌های توسعه‌ای برای مناطق محلی کشورمان بهتر است، روش‌هایی را که در سایر نقاط جهان جواب داده است را مطالعه کنیم.
در شمال ژاپن شهری وجود دارد که ظاهرا چیزی نداشت که ارزش اقتصادی تولید کند. مردمان آن منطقه می‌دانستند که نیاکانشان در کاشت سیب موفق بودند. البته که داشتن سیب به خودی خود نمی‌تواند جاذبه گردشگری ایجاد کند.
کمپینی ایجاد شد که سیب به جاذبه گردشگری آن منطقه بدل شود. از این رو هر خوراکی که تصورش را بکنید با سیب درست کردند. از جمله کیک سیب، ژله سیب، بستنی سیب، چیپس سیب و غیره.
این شد که سیب در آن نقطه از ژاپن به جاذبه گردشگری بدل شد. از همین نمونه می‌توان برای مثال در خراسان که زغفران کشت می‌شود، الگو برداری کرد.»
وی در ادامه افزود: «و مثال دیگر اینکه یکی از جزایر مذهبی بنام «شینتو» در ژاپن به صورت سنتی، به زنان اجازه ورود به جزیره و معبد را نمی‌داد و با وجود قدمت تاریخی از طرف سازمان ملل ثبت جهانی نمی‌شد. بنابراین رسوم آنجا را تغییر دادند، یک هفته‌ای که قرار است، در آنجا مراسم خاصی برگزار شود، ورود فقط برای مردان مجاز و 53 هفته دیگر سال، ورود برای همگان آزاد می‌شود.
بدین ترتیب معابد جزیره توانستند ثبت جهانی شوند و در حال حاضر یکی از جاذبه‌های گردشگری ژاپن به حساب می‌آیند. پس با یک برنامه‌ریزی قبلی می‌شود، آداب و رسوم منطقه را برای گردشگران توضیح داد تا بدانند فرهنگ بومی منطقه چگونه است و آنها می‌باید برای احترام به فرهنگ و عقیده آن منطقه چگونه رفتار کنند.»
همچنین در این نشست دکتر «الهیاری»، عضو دبیرخانه ستاد توسعه سواحل مکران درباره فعالیت‌های‌شان در مکران توضیحاتی ارائه داد. این ستاد از طرف دولت تشکیل شده و در جهت نوآوری در کاهش فقر و توسعه منطقه مکران، فعالیت می‌کنند. ایشان اعلام کردند که ۴ سرفصل برای فعالیت‌های سال ۹۸ در نظر گرفته شده است:
1. کمک به توسعه زیرساخت‌ها مثل جاده بهداشت و آموزش
2. هدف قرار دادن اشتغال
3. جلب مشارکت و پژوهش جامعه محلی
4. مباحث مربوط به نوآوری و توسعه
«الهیاری» افزود: وقتی افراد از نظر علمی توانمند می‌شوند، مسیر توسعه را راحت‌تر طی می‌کنند. ما توسعه پایدار را توسعه منابع انسانی می‌دانیم.
ایشان همچنین درباره مبحث اشتغال در سال ۹۸ به چند نکته اشاره کرد: «مشاغلی وجود دارند که باید به توسعه آنها کمک کرد. مثلا کمک به کشاورزی معمولی که در منطقه انجام می‌شده است تا روال سابق‌شان را بدست بیاورند. البته تکمیل زنجیره مهم است. یعنی فرآوری محصولاتی که در کشاورزی تولید می‌شود تا به عرصه فروش برسد.»
ایشان ضمن اشاره به ظرفیت‌های زیادی که در مناطق خشک وجود دارد، از جمله گیاهان دارویی که با کمترین آب رشد پیدا می‌کنند و ارزش بالایی دارند، کمک به آنچه که بر توانمندی‌های موجود منطقه‌ای منطبق باشد را زمینه ساز اشتغال افراد بومی دانست.
در بخش دوم نشست «محمود جعفری» مشاور صنعتی دبیرخانه ستاد توسعه سواحل مکران توضیح داد که ۴۹ پروژه توسعه‌ای به ارزش 68000 میلیارد تومان برای توسعه سواحل مکران در نظر گرفته شده است. به گفته ایشان ۵۰% به صنعت پتروشیمی و فولاد اختصاص یافته که اجرای ۶۵% آن در دست موسسات خصوصی است.
«محمد الیاسی دهواری»، آموزگار بلوچ در رابطه با مشکلات آموزشی و زیرساخت‌ها در سیستان بلوچستان به نکات قابل توجهی اشاره کرد. او یکی از مشکلات سیستان و بلوچستان را تنگدستی و ضیق معیشت معلمان دانست.
«الیاسی دهواری» افزود: «قائل شدن امکاناتی برای معلمان منطقه می‌تواند راهکار خوبی برای ایجاد انگیزه در معلمان باشد. از نظر اینجانب که در میان مردم سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنم، دلیل عدم توسعه استان، وجود شغل‌های کاذب است که اجازه رشد و توسعه را به منطقه را نمی‌دهد. سازماندهی مرزها نیز از مسائل مهم استان سیستان و بلوچستان است که باید به آن توجه داشته باشیم.»
یکی از شرکت‌کنندگان این جلسه که خود را بازنشسته سازمان اداره برنامه ریزی معرفی کرد، گفت: «جامعه توسعه‌یافته ایرانی چه مختصاتی دارد؟! این مدل در کجا قرار دارد؟ و من فکر می‌کنم مشکل این است که ما مدل توسعه اجتماعی در ایران را نداریم. یعنی جزئی از پازل وجود ندارد و همه ساختارها را به هم می‌ریزد. برای فعالیت سمن‌ها باید یک پروپوزال و مدل خاص داشته باشیم.»
در پاسخ به نظر این شرکت کننده، دکتر «صدرقاضی» تاکید کرد: «اساساً در سیستم‌هایی که انسان در آن نقش دارد و برای طرح‌های توسعه اجتماعی، نمی‌توانیم تئوری خاصی ارائه دهیم و یا مدل سازی کنیم. ولی در ازای آن، باید تا جایی‌که می‌توانیم، طرح‌های پایلوت کوچک داشته باشیم، بازخورد طرح‌ها را بگیریم و بعد در مدل بزرگتر اجرا کنیم.»
ایده ایجاد قونیه ایران در تربت جام
در بخش آخر نشست صد‌گنج، «مرتضی کاظمی» تحلیلگر اقتصادی با تاکید بر اینکه به جز سیستان‌و‌بلوچستان به عنوان شهر مرزی و محروم که در حال حاضر بسیاری برای توسعه آن در حال مطالعه و فعالیت می‌باشند، توجه به سایر مناطق مرزی ایران نیز ضروری است، بیان کرد: «به طور مثال دوتار نوازی یکی از ویژگی‌های قابل‌توجه تربت‌جام است. صدها نوازنده با مهارت دوتارنوازی و صدها هنرمند با توانایی در اجرای بازی‌ها و رقص‌های آیینی خراسان در این منطقه حضور دارند و خراسان این ظرفیت را دارد که طی ده الی بیست سال آینده، به هاب موسیقی مقامی و مرکزیتی برای موسیقی و رقص عرفانی و آیین‌های سنتی تبدیل شود.
این شهرستان در کنار شهرستان‌های «تایباد» و «خواف» قرار دارد که ظرفیت‌های ارزشمند و پتانسیلی گران‌بها را در خود جای داده‌اند و می‌توانند پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی باشند.
موسیقی و بازی‌های آیینی به مرور می‌توانند با خلاقیت‌ها و تجربیات جدید تلفیق شده و فضای مناسبی برای ایجاد یک مرکزیت در شرق کشور ایجاد کنند و از طریق استفاده از غنای فرهنگی منطقه می‌توان به رفع فقر، کارآفرینی و افزایش ثروت منطقه کمک کرد. ناگفته نماند که در غرب ایران نیز همین پتانسیل برای کردستان و کرمانشاه نیز وجود دارد.»
بیشتر بخوانیم:
چرا حتی خودخواه‌ترین افراد هم، باید نسبت به گسترش فقر حساس باشند؟
«کاظمی» تاکید کرد: «پیشنهاد می‌کنم هنرمندان و نخبگان در نوار مرزی شرق کشور از فرصتی که در تربت‌جام و سایر شهرها و روستاهای این منطقه مهیا است، استفاده کنند و با راه‌اندازی جشنواره‌های موسیقی مقامی و عرفانی و همچنین رقص و بازی‌های آیینی در اطراف مزار شیخ احمد جامی، ضمن فعال نمودن اقامتگاه‌ها و خانه‌های بوم‌گردی می‌توان از مردم ایران، افغانستان و سایر کشورها دعوت کرد تا در برنامه‌هایی ساده و صمیمی برای تماشا، آشنایی و لذت بردن از موسیقی محلی و سایر برنامه‌های بومی حضور پیدا کنند.»
وی افزود: «البته به دولتی‌ها توصیه می‌کنم به این کار ورود پیدا نکنند. اجازه بدهند همان‌گونه که در طول صدها سال مردم این مسیر را پیش‌برده‌اند همچنان ادامه دهند. حداکثر و مفیدترین کمک از طرف دولتی‌ها این است که مانع و مزاحم نباشند. به مردم، هنرمندان و نخبگان پیشنهاد می‌کنم بدون اتکا به چند کارمند و ساختمان دولتی، روی زانوی خودشان بلند شوند. متأسفانه مردم تصور می‌کنند دولتی‌ها از صدها سال پشتوانه فرهنگی و تاریخی مهم‌تر و معتبرتر هستند. ولی باید تاکید کنم، هنرمندان و نخبگان در خراسان از هزاران کارمند دولتی معتبرتر و قوی‌تر هستند.
در شرق ایران می‌توان از تربت‌جام، شهری همچون قونیه ساخت. شهری که می‌تواند هر سال پذیرایی صدها هزار گردشگر و علاقه‌مند به هنر این منطقه باشد. چند روز سفر و لذت بردن از موسیقی مقامی و برنامه‌های معنوی و عرفانی می‌تواند منجر به اکتشافات درونی و خلوتی چند روزه برای گردشگران ایرانی و خارجی باشد.»
در پایان این جلسه «افشین وزیریان» ضمن اشاره به اتمام وقت این نشست، گزارش‌دهی و روند پیگیری تشکیل بانک اطلاعاتی سمن‌ها و فعالین مدنی منطقه سیستان و بلوچستان را به ابتدای جلسه آتی موکول کرد و تنها به موسسات و یا کسانی که مایل به همکاری در این خصوص هستند اشاره نمود. ستاد توسعه سواحل مکران، گروه همدلان و موسسه ویکی‌نیکی جهت بررسی و انجام این کار، اعلام آمادگی نمودند.
دیدگاههای بازدیدکنندگان
علیرضا بابکی
با سلام
1824 روز پیش ارسال پاسخبسیار گزارش جالب و دقیقی ست !
خیلی بهره بردم
سحر حسینخواه
سلام ،از اینکه مطلب مورد توجه شما قرار گرفته ، خوشحالم .
1821 روز پیش ارسال پاسخ