بلایای طبیعی همیشه در راه هستند و اطلاعات دقیقی درباره زمان و محل وقوع آن‌ها وجود ندارد همين امر ضرورت ايجاد آمادگى براى مقابله و به حداقل رساندن خسارات جانى و مالى ناشى از حوادث مترقبه را نشان مى‌دهد. زلزله کرمانشاه، تلنگر خوبی برای مسئولین و سازمان‌ها است تا نقاط قوت و ضعف کمک رسانی را شناسایی و ارزیابی کنند.
زلزله اندوه بار کرمانشاه موجب جان باختن و مجروح شدن بسیاری از هموطنان و تخریب گسترده منازل، مدارس و بیمارستان‌ها شد. بعد از این حادثه شاهد جمع آوری کمک‌های نقدی و غیرنقدی از طریق موسسات خیریه، پویش‌های مردمی، نیکوکاران و اهالی هنر و ورزش بوده‌ایم.
اطلاع رسانی اخبار و رویداد
گسترش شبکه‌های اجتماعی موجب شد اطلاع رسانی اخبار و رویداد با اتفاقات مثبت و منفی همراه شود. مثبت از آن جهت که با انتشار تصاویر و فیلم توسط شاهدان عینی در همان دقایق اولیه، افکار عمومی را جهت داد و عمق فاجعه را برای همگان آشکار کرد همچنین میزان خسارت‌های جانی و مالی وارده برای مسئولان امر و مردم روشن شد.
اما از طرف دیگر انتشار اخبار غلط و شایعات سبب تشویش اذهان عمومی شد و فرایند مدیریت بحران را با مسائل و چالش‌هایی مواجه کرد. از جمله هجوم مردم عادی به مناطق زلزله زده روند امداد رسانی را کند کرد، اطلاعات صحیح در مورد اقلام ضروری در دست نبود، فرستادن اقلام غیر ضروری و گاها دست دوم و مستعمل به جای آن که باری از دوش کمک رسان‌ها بردارد باری بر دوش آن‌ها شد و انبارهای نگه داری کمک‌ها را پر کرد.
امداد رسانی در زلزله کرمانشاه زیر ذره بین
- توزیع نادرست اقلام ارسالی: طبق بررسی‌های انجام شده توزیع نادرست و ناکارآمد سبب شد که اقلام مورد نیاز (آب،کنسرو، کالاهای بهداشتی و ...) به یک میزان بین زلزله زدگان کرمانشاه تقسیم نشود. در بعضی روستاها مواد غذایی و بهداشتی دیرتر توزیع شد و در مناطقی میزان توزیع اقلام بیش از حد نیاز بود.
- الوویت بندی نیازها: بدیهی است که به هنگام وقوع بحران‌هایی از این دست، منابع محدود‌اند و این منابع محدود باید به صورتی کارا صرف برآوردن نیازهای اولیه شوند بنابراین الوویت بندی نیازها به شدت حائز اهمیت است. نیازهای مردم زلزله زده کرمانشاه نیز به دو دسته نیازهای کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم می شود. در مرحله اول نجات جان مردم، اسکان موقت، تهیه وسایل گرمایشی و ارائه خدمات درمانی به زلزله زدگان می‌بایست مرتفع شود. و در مرحله بعد مسائلی چون توانمندسازی مالی، اشتغال زایی، بهبود شرایط روانی از طریق روان شناسان و بازسازی و ساخت مدارس حائز اهمیت است.
- شفاف سازی: تمام مراحل کمک رسانی باید شفاف صورت گیرد از جمع آوری اقلام تا توزیع آن باید روشن و واضح باشد تا کمک‌های مردمی اثربخش تر عمل نمایند و در سایه شفاف سازی عملکرد، اعتماد حاصل می شود.
در ابتدای امداد رسانی افراد سودجو و موسسات خیریه تقلبی در شبکه‌های مجازی با تحریک احساسات مردم، کمک های جمع آوری شده را در مسیر مدنظر استفاده نکردند همین امر سبب شد که مردم کمتر به نیکوکاران و موسسات خیریه اعتماد کنند و کمک‌های خود را به صورت مستقیم یا از طریق سلبریتی‌ها به دست آسیب دیدگان برسانند.
1-مردم
در امداد رسانی به زلزله زدگان کرمانشاه مردم نقش مهمی را ایفا کردند. و میزان مشارکت بی سابقه ارزیابی شده است. اما در برخی از موارد نيز قدرى نسنجیده عمل شد. به عنوان نمونه به شبهات بی اساس دامن زده شد. به منظور جلوگیری از شایعه پراکنی و انتشار اخبار غلط که در نهایت به تشویش اذهان عمومی منجر می شود، مردم بهتر است اخبار مربوطه را از منابع معتبر پیگیری نمایند و پس از کسب اطمینان در مورد صحت و سقم اخبار آن ها را منتشر کنند. همچنین مردم به جای مشارکت مستقیم (حضور مستقیم) در امدادرسانی، کمک‌های خود را از طریق NGO ها یا سازمان‌های مردم نهاد ارسال کنند.
2- موسسات خیریه
موسسات خیریه هنگام وقوع این حوادث با راه اندازی کمپین های مختلف و برگزاری بازارچه‌های خیریه اقلام نقدی و غیرنقدی جمع آوری می‌کنند.
مثلا کمپین دلگرمی هموطن به منظور ساخت سرپناه برای زلزله زدگان با مشارکت چندین موسسه خیریه راه اندازی شد.
به منظور اثربخشی فعالیت خیریه‌ها و موسسات مردم نهاد، پای بندی به اصل تخصص‌گرایی ضروری است. در این جا منظور از اصل تخصص‌گرایی آن است که هر خیریه یا سازمان مردم نهاد باید متناسب با تخصصی که دارد به زلزله زدگان خدمات ارائه دهد. به هنگام وقوع رویدادهای این چنین حس نوع دوستی و کمک نباید موسسات را از مسیر تخصصی خود جدا کند.
برای مثال اگر حوزه فعالیت خیریه‌ای رسیدگی به بیماران اعصاب و روان است بنابراین لزومی ندارد که پس از وقوع زلزله به جمع آوری کمک بپردازد بلکه می تواند پس از انجام عملیات امدادرسانی اولیه با اعزام روانپزشکان و روانشناسان به مناطق زلزله زده کمک شایانی به بهبود وضعیت روانی آسیب دیدگان انجام دهد.
3-شرکت ها و موسسات
شرکت‌ها و موسسات نیز می‌توانند به هنگام وقوع چنین حوادثی در همان حوزه تخصص خود خدمت ارائه دهند. از جمله نمونه‌های موفق و قابل توجه که در طی امدادرسانی به زلزله زدگان کرمانشاه در حوزه تخصص خود خدمت ارائه کردند، عبارتند از:
شرکت‌های فعال در حوزه حمل و نقل:
- شرکت پستی تیپاکس: تیپاکس یک شرکت پستی می‌باشد هنگام وقوع زلزله کرمانشاه اعلام كرد كه كمک‌هاى مردم به زلزله‌زدگان را رايگان ارسال مى‌كند.
- الوپیک: الوپیک به همراهی جمعیت امام علی (ع) کمپین مشترک راه‌اندازی کردند. به این صورت که با ثبت درخواست پیک موتوری و وانت بار و انتخاب آدرس جمعیت امام علی (ع) به عنوان مقصد، کمک‌های "غیر نقدی" هموطنان را رایگان دریافت می‌کرد.
شرکت‌های خدماتی:
- خشکشویی پاکان: به منظور کمک رسانی به مناطق آسیب دیده لباس‌های گرم و سالم را دريافت و پس از شست و شو براى ارسال به مناطق زلزله زده کرمانشاه بسته بندی می‌کرد.
- شرکت سامسونگ: سامسونگ به منظور رفاه حال زلزله زدگان با ارسال تعداد زیادی ماشین لباس‌‌شویی به مناطق زلزله‌‌زده به یاری آن‌ها شتافت.
4-افراد مشهور و محبوب
در زلزله کرمانشاه حضور چهرههای سرشناس بازتاب‌های متعددی به دنبال داشت. بعضی افراد معتقد بودند حضور این افراد موجب دلگرمی زلزله زدگان شده و بعضی دیگر این حرکت را به نیات خودنمایی گرايانه گره می زنند. اما فارغ از هرگونه تعصب و سوگیری، باید به این نکته توجه داشت که در شرایطی نظیر آنچه در کرمانشاه اتفاق افتاد، ضرورتی به حضور فیزیکی چهرههای سرشناس وجود نداشت. کماآن‌که تعداد زیادی از این اشخاص توانستند با بهره‌گیری صحیح از وجه اجتماعی و مقبولیت عمومی خود و اعتمادی که مردم به آنان داشتند، به افکار جمعی جهت بدهند و مردم را تشویق به کمک رسانی از راه‌های درست و اصولی آن نمودند. برای نمونه هنرمند گرامی کشور، آقای شهرام ناظری به همراه گروه كامكارها کنسرت خيريه‌اى برگزار کردند و عواید حاصل از آن را به زلزله زدگان کرمانشاه اختصاص داده شد. بليت‌هاى تماشاى آنلاين اين كنسرت نيز در راستاى همين هدف به فروش گذاشته شد.
هم چنین بهتر است این افراد نهادهای مدنی مثل خیریه یا سازمان‌های مردم نهادی با هدف خدمت رسانی به هنگام وقوع بحران تشکیل دهند.
به هر حال وقوع حوادث غیرمترقبه اجتناب ناپذیرند...
نویسنده: محدثه سحرخیز
دیدگاه خود را بنویسید