چكيده
توجه به جایگاه و منزلت انسان باید محور همه فعاليت‌های مرتبط با او قرار گيرد. هرگونه اقدامات به خصوص خيرخواهانه اگر منطبق با فطرت انسانی مدیریت شود روند تعالی را تسهيل خواهدکرد. این امرحتی با هدف مقدس اگر با عزتمندی انسانی در تعارض باشد، موفق نخواهد بود.
به علاوه عدم توجه به رشد و تعالی و توانمندسازی جامعه هدف ممكن است آسيب‌های خطرباری را زمينه سازی کند؛ لذا همه جانبه‌نگری علمی باید محور فعاليت‌های خيرخواهانه بوده و بهزیستن مبتنی بر توانمندسازی را به عنوان مهمترین هدف برای همه اقشار و بخصوص جامعه هدف مد نظر قرار دهند.
مقدمه
خوشبختانه مردم ما به واسطه فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی مردمانی رئوف و برخوردار از منش کریمانه هستند. تاسيس بسيار زیاد موسسات خيریه و اقبال عمومی بی نظير شاهدی قوی بر این ادعا است.
البته جای تامل است که در ذهن مردم نقش موسسات خيریه صرفا حمایت و کمک به نيازمندان و تامین مایحتاج عمومی اقشار آسيب پذیر است که این ذهنيت ميمون به نظر نمی‌رسد.
از طرفی دغدغه آسیب‌های اجتماعی و افزایش سریع آن در خانواده و اجتماع به خصوص اقشار آسيب‌پذیر این موضوع را به یک مسئله جدی تبدیل کرده است.
هر چند متخصصين در حوزه‌های مختلف این واقعيت را با تحليل‌های متفاوت تبيين می‌کنند. ولی وجود و گسترش آسيب‌هاست که سال‌ها با آن مواجه هستيم واقعيتی است که نمی‌توان کتمان کرد.
به نظر می‌رسد مادامی که این مشکلات اعم از طلاق، اعتياد، مفاسد اخلاقی، تكدی گری، بيكاری، مشکلات معيشتی و کاستی‌های مهارتی با رویکردی علمی بررسی نشود و مقطعی از طریق موسسات مردم نهاد اقدامات غيرِ تخصصی و صرفا کمک‌های مالی صورت گيرد نمی‌توان اميدی به کنترل آن داشت. موسسات خيریه چگونه می توانند به این مهم ورود موفقی داشته باشند؟
خلاصه مقاله
موضوع هر طرح و برنامه‌ای جایگاه، شان و کيفيت مدیریت آن را معين می‌کند. موضوع اصلی موسسات حمایتی و خيریه انسان، جامعه انسانی و به طور کلی انسانيت است. به یقين انسان دارای منزلت و ظرافت‌هایی خاصی است. برای درک عظمت انسان چه منبعی فراتر از قرآن که با انسان در خالق اشتراک دارد.
خداوند در قران مجيد به انسان مقام خليفه اللهی اعطا کرده است. پس برنامه‌هایی که برای وی تدبير می‌کنيم باید در شان مرتبه‌ای باشد که خداوند عزّ و جلّ برای وی قائل است. وقتی قران کریم انسان را خليفه خداوند روی زمين معرفی می‌کند پس صفات او پرتوی از صفات پروردگار تلقی می‌شود.
بر اساس فلسفه آفرینش انسان و جهان هستی و هدفمندی آن‌ها ،کمال نهایی برای انسان معين می‌شود. انسان که ذاتاً کمال‌جوست، می‌تواند اهداف بلند مدت و کوتاه مدت طراحی کند و اهداف خود را براساس همان کمالات جهت‌دهی کند. در واقع اهداف همان عرصه جهت نمای زندگی می‌باشد که در هویت شخصی وی بسيار موثر است.
پر واضح است که مفاهيمی از قبيل خيرخواهی، انفاق، صدقه، یتيم نوازی و علی الخصوص زکات مفاهيمی هستند که در حوزه تعليمات دینی مورد تاکيد قرار گرفته‌اند.
این مفاهيم برای فراتر از تامين نيازهای اوليه و جسمانی این اشرف مخلوقات مد نظر قرار گرفته‌اند. استفاده از این توصيه‌های بجا از سوی دین در جهت کمالات انسانی با توجه به پیشرفت‌های علمی دشوار نيست.
در هر یک از شاخه‌های علوم انسانی اعم از روان‌شناسی، علوم تربيتی و جامعه شناسی و... انسان به گونه‌ای مثبت، اندیشگر، خالق و اجتماعی و دارای خصایص پسندیده معرفی شده است.
ذهن و روان انسان هر چند تحت تاثير ساختار وراثتی و فطری است ولی متاثر از محرکات و مشاهدات و تجارب محيطی و نيز آموزه‌های تربيتی شكل می‌گيرد.
عملكرد اکنون و آینده کودک در فضای تن و آسيب ذهن کودکانه وی را تخریب می‌کند. پر واضح است باید تمام هم موسسات حمایتی و خيریه‌ای با رویكرد علمی بر پيشگيری و توانمندسازی متمرکز گردند و گرنه با ارائه خدمات غير اصولی موجب شكل گيری مفهوم "خود" منفی و نسلی شدن آسيب‌ها خواهد شد.
همه ما به کرات افراد شایسته حمایتی را دیده‌ایم که اقدامات موسسات خيریه در حمایت از ایشان نه تنها از اساس سنجيده نبوده، بلكه حاصل حمایت‌ها ناتوانی و رخوت برای خانواده و حتی با کمک‌های مستقيم و در معرض دید فرزندان این خانواده‌ها منجر به شكل‌دهی تصور از خویشتن منفی و مفهوم خود معيوب فرزندان شده چه بسا فقر و آسيب نسلی را هم به دنبال داشته است.
به عنوان مشاور، تجارب ما در حوزه خانواده و مراجعين با آسيب‌های فوق، ما را بر آن داشت تا موسسه خيریه‌ای با هدف پرورش و حمایت کار آمد از فرزندان یتيم و بی سرپرست با رویكردی علمی و مبتنی بر توانمندسازی طراحی کنيم. در این موسسه یک هدف این است که الگویی برای کيفيت بخشی به حمایت موثر از این افراد (فرزندان یتيم، بی سرپرست و دچار آسيب) فراهم نمایيم.
موسسه خيریه محبان باب الحوائج شهرستان فردوس در دو مرکز شعبه خانواده (دختران مهر و پسران مهر) به صورت شبانه‌روزی پرورش فرزندان یتيم و بی‌سرپرست را عهده‌دار شده است. به علاوه چنين افرادی را در سطح شهرستان شناسایی و در کنار خانواده تحت پوش قرار داده است. با تاسيس مرکز مشاوره در جهت توانمندسازی فكری و مهارتی ایشان گام‌هایی برداشته است. این طرح علاوه بر کم هزینه بودن در کار‌آمدی، عزت نفس و خودپنداره این عزیزان بسيار موثر بوده است. برای تحقق این اهداف اقدامات ذیل در مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی مد نظر است :
1- در مرکز مشاور نامی از موسسه خيریه وجود ندارد.
2- استفاده از مشاورین مجرب با تخصص‌های خانواده، تحصيل و اشتغال.
3- دعوت از فرد و ولی وی به منظور معرفی مرکز مشاوره و ابعاد حمایت‌های توانمندساز (تربيتی، تحصيلی، مهارتی و شغلی)
4- ارجاع فرد به مشاور تخصصی و تشكيل پرونده مشاوره‌ای جهت شناخت شرایط و شناسایی استعدادها و وضعيت فعلی وی.
5- اجرای مشاوره تخصصی و جهت دادن به مهارت‌های پایه و پيش بينی نقشه راه اوليه.
6- هماهنگی مشاور با سایر بخش‌های اداری–مالی و مددکاری جهت تامين نيازهای اساسی و تعيين اولویت‌های آن.
7- جلسات مشاوره‌ای با خانواده برای تقویت مهارت‌های فرزند پروری، زندگی عزتمندانه و در صورت ضرورت زوج درمانی. این مرکز تاکنون علاوه بر ارائه خدمات به جامعه هدف با ارائه خدمات روانشناختی و مشاوره به سایر همشهریان درآمدزایی برای موسسه داشته است .
نتایج و پيشنهادات
توانمندسازی جامعه، یک فرآیند پویا و فراگير است.
هدف عمده فرآیند توانمندسازی، ایجاد تغييرات مناسب در کليه ابعاد و جوانب زندگی افراد، خانواده‌ها، گروه‌ها و اقشار اجتماعی می‌باشد.
به جرات می‌توان گفت که یكی از پيش شرط‌های محوری در شكل‌گيری و تكامل فرآیندهای توسعه پایدار جامعه نيز وجود سياست‌ها، برنامه‌ها و مداخلات چند بعدی در جهت توانمندسازی افراد جامعه می‌باشد.
با توجه به این مهم موسسات خيریه باید چنان برنامه‌های خود را مدیریت کنند تا کرامت انسانی و فطری این اشرف مخلوقات با تقویت توان و شایستگی‌های ذهنی و جسمانی وی مد نظر باشد. به یقين کارهای بزرگ همت بزرگ و دقت و حساب شدگی در خور می‌خواهد. اگر این موسسات بخواهند در شان انسان فعاليت کنند باید مطالعات خود را در زمينه منزلت انسان و کيفيت تقویت توان وجودی او جدی بگيرند. تقویت موسسات خيریه از نظر تغيير نگرش برای حرکت در مسير بِه‌زیستن اجتماعی، توانمندسازی و جهت دادن افراد جامعۀ هدف به استقلال و خود اتكایی در درجه اول اولویت قرار دارد.
برای تحقق این مهم موارد ذیل پيشنهاد می‌گردد:
* فراهم کردن زمينه تقویت نگرش‌های علمی در فعاليت‌های موسسات خيریه.
* تجدید نظر در رویه اعطاء موافقت اصولی و مجوزهای فعاليت موسسات خيریه.
* نظارت جدی و دقيق بر فعاليت‌ها از سوی سازمان‌های مسئول .
* تشكيل مجمع عالی موسسات خيریه به منظور ساماندهی، نظارت و گسترش ایده‌های نو.
* برگزاری همایش‌ها و مجمع‌های عمومی و تخصصی.
* توانمندسازی جامعه هدف به عنوان یک ضرورت در فعاليت‌های خيریه‌ای
منبع: مقاله «حُسن نیت کافی نیست!!»، نویسنده: «سید محمد متولّی»، اولین همایش ملی خیر ماندگار، بنیاد خیریه راهبری آلاء، 1 و 2 اسفندماه 1395
دیدگاه خود را بنویسید