چكیده:
رفتار اجتماعی مطلوب به عنوان یک سرمایه ملی به طور اعم و سرمایه اجتماعی به طور اخص است.
نیکوکاری به عنوان یک رفتار اجتماعی مطلوب، موجب رشد اخلاقی و کاهش تضادهای اجتماعی می‌شود. سرمایه اجتماعی به عنوان یک مفهوم فرا رشته‌ای در دو دهه اخیر مورد نظریه پردازان بسیاری قرار گرفته و توسعه ادبیات نظری این مفهوم تا جایی پیش رفته که مناسبات سازه‌های آن در رفتارهای اجتماعی جامعه به لحاظ تجربی نیز مورد تأیید می‌باشد.
در این مقاله، ارتباط میان رفتار اجتماعی مطلوب (نیکوکاری) به مثابه متغیّر تأثیرگذار بر سازه‌های سرمایه اجتماعی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.
مقدمه:
رفتار اجتماعی مطلوب به عنوان جنبه‌ای از رفتار انسان که پیامد‌های مثبتی برای دیگران به دنبال دارد، اخیراً توجه زیادی به را به خود جلب کرده است.
برای این رفتار عناوین مختلفی از جمله رفتار یاری رسانی، رفتار یاری گرایانه، رفتار حمایتی و یا رفتار اجتماع پسند مورد استفاده قرارگرفته است.
هدف این نوع رفتار کمک به فردی دیگر و به نوعی کاهش یا رفتار نیاز شخصی دیگر در موقعیتی اضطراری است. سرمایه اجتماعی، در بسیاری از موارد توسط تحلیل‌گران اجتماعی برای توضیح طیف وسیعی از فرایندهای اجتماعی به کار می‌رود.
در واقع اهمیت این سرمایه در حدی است که از آن به عنوان ثروت نامرئی یک کشور یاد می‌کنند و از رهگذر این سرمایه حیاتی است که انسجام، اعتماد متقابل و حسن اطمینان و همبستگی در جامعه فراهم می‌شود و هرگونه کاهش درآن منجر به کاهش مشارکت‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شهروندان می‌شود.
رشد آسیب‌ها و جرائم اجتماعی، بی اعتمادی، یأس و نا‌امیدی و احساس محرومیت نسبی و بسیاری از نا‌هنجاری‌ها، نتیجه تقلیل سرمایه اجتماعی است.
در غیاب سرمایه اجتماعی، اثر بخشی سایر سرمایه‌ها از دست می‌رود.بدون سرمایه اجتماعی، راه‌های توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی نا‌هموار می‌شود.
هدف اصلی این مقاله، کشف رابطه و نسبت جامعه شناختی رفتار اجتماعی مطلوب (نیکوکاری) در ارتقاء سازه های سرمایه اجتماعی است.
خلاصه مقاله:
رفتار اجتماعی مطلوب، در دهه 1970 برخاست و منجر به تجزیه و تحلیل روان شناختی کمک رسانی، سهیم کردن و فرایندهای مشارکتی شد.
«آنا بیکر» رفتار اجتماعی مطلوب را به عنوان فعالیت‌های داوطلبانه‌ای که قصد دارند به فرد یا گروهی دیگر سود برساند توصیف می‌کند. سرمایه اجتماعی از جمله مفاهیم چند وجهی در علوم اجتماعی است که در اوایل قرن بیستم به صورت علمی و دانشگاهی مطرح شد.
دیدگاه‌های نظری رفتار اجتماعی مطلوب از نظر «مایرز»
1)
به دست آوردن پاداش و اجتناب از تنبیه :
براساس این نظریه، تعاملات انسانی توسط اصول اقتصاد اجتماعی هدایت می‌شوند.
«فواوفوا» معتقدند که ما نه تنها پول و کالاهای مادی را مبادله می‌کنیم، بلکه کالاهای اجتماعی مثل عشق، خدمات، اطلاعات و شأن و منزلت اجتماعی را هم مبادله می‌کنیم.
2) مبادله اجتماعی:
پاداش‌هایی که رفتار مطلوب را بر می‌انگیزند، ممکن است درونی یا بیرونی باشند. زمانیکه تجار پولی اهدا می‌کنند تا درآمد شرکتشان را بالا ببرند، پاداش بیرونی است.
ما چیزی می‌دهیم تا چیزی بگیریم. اما گاهی اوقات هم پاداش، درونی است چون یاری رساندن احسان خود ارزشمندی و رضایت درونی فرد را افزایش می‌دهد و در فرد احساس خوبی نسبت به خود ایجاد می‌کند.
3) هنجارهای اجتماعی:
اغلب ما به دیگران کمک می‌کنیم. نه به این دلیل که هشیارانه حساب کرده‌ایم که چنین رفتاری به نفع ماست، بلکه به خاطر شکل ظریفتری از نفع شخصی این کار را انجام می‌دهیم.
4) روانشناسی تکاملی:
رفتارهای مطلوب از تئوری تکاملی نشأت می‌گیرد. روانشناسی تکاملی اعتقاد دارد که عصاره و اساس زندگی، بقای ژنی است. ژن‌های ما به شیوه‌ای ما را بر می‌انگیزند که بیشترین فرصت را برای بقاء داشته باشیم.
5) فرضیه همدلی - نو دوستی:
یاری رسانی صرفاً به دنبال همدلی با فرد نیازمند و با انگیزه نوع‌دوستی انجام می‌گیرد. مبنای این فرضیه این است که همدلی موجب رفتار نوع‌دوستانه می‌شود.
سازه‌های سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی، میزان سرمایه و منابعی است که افراد و گروه‌ها از طریق پیوند‌های مستقیم و غیر‌مستقیم با یکدیگر (و نوع این ارتباطات) می‌توانند به دست آورند.
افراد متعددی مانند «فوکویاما»، «گریلی» و »وارنروروف» از "دین" به عنوان عامل موجد سرمایه اجتماعی یاد نموده‌اند. در خصوص اسلام، «پارسونز» معتقد است: «در اسلام زمینه بروز سرمایه اجتماعی به خاطر جهت‌گیری مثبت آن به سوی دنیا و نسبت به جامعه و سیاست و تأکید فراوان برمسئولیت‌های اجتماعی مؤمنان به مراتب افزون‌تر و قدرتمند‌تر از ادیان دیگر است.»
انسجام یا همبستگی اجتماعی:
همبستگی اجتماعی از مفاهیم کلیدی جامعه شناسی است که در علوم اجتماعی کاربرد بسیاری دارد. در روان شناسی اجتماعی، همبستگی به کششی اطلاق می‌شود که یک گروه در اعضای خود می‌یابد و همه نیروهای انگیزشی که احساس فرد را به گروه تحت تأثیر قرار می‌دهند، گاه در درون خودِ فرد و گاه بیرون از او ریشه دارند.
مشارکت اجتماعی:
«کائوتری» اعتقاد دارد که مشارکت به قدمت تاریخ بشری پیشینه دارد. چراکه نظر و عمل مشارکت در بطن هر جامعه و در مفاهیمی چون دل بستگی، اتحاد، همکاری، انجمن و مانند آن‌ها نهفته است و از قدیم شالوده پیدایش اجتماعی انسان شناختی نوع بشر تلقی شده است.
اعتماد اجتماعی:
به عنوان شاخصی از سرمایه اجتماعی، زمینه ساز مشارکت و همکاری میان اعضای جامعه است.
وفاق اجتماعی:
از توافق جمعی بر سر مجموعه‌ای از اصول و قواعد اجتماعی که در یک میدان تعامل اجتماعی که خود موجد «انرژی عاطفی» است به وجود می‌آید.
سلامت اجتماعی:
مولفه‌ای از مفهوم سلامتی می‌باشد که به معنی توانائی ایفای نقش‌های اجتماعی است، بدون اینکه به طور عینی یا ذهنی قصد آسیب رساندن به دیگری در کار باشد.
حمایت اجتماعی:
هر ارتباطی که فرد در زندگی خود بر قرار می‌کند شامل حمایت‌هایی است که از خانواده، دوستان و یا جامعه دریافت می‌کند و همه این‌ها مستقیماً سلامت او را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
پیشنهادات
شیوه‌های افزایش یاری رسانی:
1) کاهش ابهام، افزایش مسؤلیت‌پذیری
یکی ازعواملی که در موقعیت‌های پیچیده مانع تصمیم‌گیری درجهت یاری رسانی می‌شود، ابهام موقعیت و عدم تفسیر درست موقعیت است.
2) احساس گناه و توجه به خود‌پنداره
مطالعات متعدد نشان داده که ایجاد احساس گناه در افراد، یاری رسانی بعدی را افزایش می‌دهد.
3) آموختن آموزه های نو دوستی و یاری رسانی به افراد، شامل :
الف) آموزش شامل‌سازی اخلاقی
ب) سرمشق دهی
پ) استناد دادن رفتار یاری‌گرایانه به انگیزه‌های نوع‌دوستانه
ت) یاد دادن عواملی که مانع یاری رسانی می‌شوند یا یاری رسانی را تحریک می‌کنند
نتیجه‌گیری
در دهه اخیر، کشور ما شاهد تغییرات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بوده است. این تغییرات شرایطی را در کشور فراهم کرده است که تغییرِ جهت‌گیری‌های ارزشی یا فاصله گرفتن و تفاوت نسل‌ها از جمله پیامد‌های چنین شرایطی است.
مسئله اساسی در این نوشتار، کشف رابطه و نسبت جامعه شناختی رفتار اجتماعی مطلوب (نیکوکاری) در ارتقاء سازه‌های سرمایه اجتماعی بود که با مفهوم‌پردازی و تبیین نظریه‌های مربوط به رفتار‌ِ اجتماعی مطلوب به کارکرد این مفهوم در ارتقاء سازه‌های سرمایه اجتماعی مانند: انسجام یا همبستگی اجتماعی، مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، وفاق اجتماعی، سلامت اجتماعی و حمایت اجتماعی، پرداخت.
احساس مسئولیت، پیش زمینه مهمی برای رفتارهای اجتماعی مطلوب است که موجب اعتماد و همبستگی اجتماعی می‌شود و بدون آن‌ها پایداری نظم اجتماعی ممکن نیست.
به نظر می‌رسد در دیدگاه‌های نظریِ رفتار اجتماعی مطلوب، فرضیه همدلی - نوع‌دوستی مهمترین عامل می‌باشد.
رفتارهای اجتماعی مطلوب، موجب تحکیم سازه‌های سرمایه اجتماعی می‌شود.
در نهایت برای توسعه امر احسان و نیکوکاری راه‌هایی برای افزایش یاری‌رسانی و خنثی کردن موانع یاری‌رسانی پیشنهاد شده است که کاهش ابهام، افزایش مسؤلیت‌پذیری؛ احساس گناه و توجه به خود‌پنداره و آموختن آموزه‌های نوع‌دوستی و یاری‌رسانی به افراد از جمله آن‌ها می‌باشند.
منبع : مقاله «نقش رفتار اجتماعی مطلوب (نیکوکاری) در ارتقاء سازه‌های سرمایه اجتماعی»، نویسندگان: غلامرضا خضرلو، فریبا مولائی، مریم طایف نیا. کتاب مجموعه مقالات اولین همایش ملی خیر ماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)، بنیاد خیریه راهبری آلاء، 1 و 2 اسفندماه 1395،
مطالب مرتبط:
سرمایه گذاری اجتماعی چیست و چگونه ارزیابی می‌شود؟
دیدگاه خود را بنویسید